Agorafobi, kişinin kendini panikleteceği, kapana kısılmış gibi, çaresiz veya mahcup hissedeceği durum ve ortamlardan korkması ve bunlardan kaçınması şeklinde tanımlanan anksiyete bozukluğudur. Kişi, hali hazırdaki veya olası toplu taşıma, kapalı veya açık alanda bulunma, sırada bekleme veya kalabalık içinde olma gibi durumlardan çekinebilir.

Bu anksiyete, içinde bulunulan durumdan veya ortamdan kişinin çıkıp kurtulamayacağı korkusundan veya anksiyete artmaya başlarsa kişinin yardım alamayacağı korkusundan kaynaklanır. Pek çok insan birkaç kez panik atak geçirmesine sebep olan ve tekrarından kendini endişelendiren durumlardan ve mekanlardan çekinmeleri sebebiyle agorafobiye maruz kalır.

Agorafobisi olan insanlar halka açık yerlerde, özellikle de kalabalığın olduğu durumlarda kendilerini pek rahat güvende hissedemezler. Halka açık yerlere giderken yanınızda bir yakınınızın bulunmasına ihtiyacınız olduğunu hissedebilirsiniz. Agorafobinin çok yoğun olduğu zamanlarda evden çıkmakta dahi zorlanabilirsiniz.

Agorafobinin tedavi süreci, kişinin korkularıyla yüzleşmesini içerdiği için çok zorlu olabilmektedir. Fakat ilaç kullanımıyla desteklenen psikoterapi yardımıyla agorafobiden kaçınmanız ve daha keyifli bir hayat sürmeniz mümkündür.

Agorafobi belirtileri nelerdir?

A. Aşağıdaki durumlardan iki veya daha fazlasıyla ilgili olarak belirgin endişe ve korku hissetmek:

1. Toplu taşıma araçlarını kullanma ( otobüs, tren, gemi vb.)
2. Açık yerlerde bulunma ( otopark, alışveriş merkezi, köprü vb.)
3. Kapalı yerlerde bulunma ( mağaza, tiyatro, sinema vb.)
4. Sırada bekleme ya da kalabalık bir yerde bulunma
5. Tek başına evin dışında olma

B. Kişi, kaçmanın güç olabileceğini ya da panik benzeri ya da yetersizleştiren ya da utanç veren ( yaşlılarda düşme korkusu, altına kaçırma korkusu vb.) diğer belirtilerin olması durumunda yardım alamayabileceğini düşündüğü için bu tür durumlardan korkar ya da kaçınır.

C. Agorafobi kaynağı durumlar, neredeyse her zaman, korku ya da kaygı doğurur.

D. Agorafobi kaynağı durumlardan etkin bir biçimde kaçınılır, bir eşlik edene gereksinim duyulur ya da yoğun bir korku ya da kaygı ile buna katlanılır.

E. Duyulan korku ya da kaygı, agorafobi kaynağı durumların yarattığı gerçek tehlikeye göre ve toplumsal-kültürel bağlamda orantısızdır.

F. Korku, kaygı ya da kaçınma sürekli bir durumdur, altı ay ya da daha uzun sürer.

G. Korku, kaygı ya da kaçınma, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da top-lumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsel-likte düşmeye neden olur.

H. Sağlığı ilgilendiren başka bir durum varsa (parkinson hast. Vb), korku, kaygı ya da kaçınma açıkça aşırı bir düzeydedir.

I. Korku, kaygı ya da kaçınma, başka bir ruhsal bozukluğun belirtileriyle daha iyi açıklanamaz.

• Evden tek başına çıkmaktan
• Kalabalıklardan ve sırada beklemekten
• Sinema salonu, asansör veya küçük bir mağaza gibi bir kısım kapalı mekanlardan
• Park yeri, köprü veya AVM gibi bir kısım açık alanlardan
• Otobüs, uçak veya tren gibi toplu taşıma araçlarından korkma veya çekinme şeklinde sıralanabilir.

Bu gibi ortamların veya durumların bu insanlarda anksiyeteye yol açmasının sebebi, içine girilirse bir daha çıkamayacağı, paniklerse veya benzeri bir duruma maruz kalırsa yardım alamayacağı korkusudur.

Bunlara ek olarak:

• Korku veya anksiyete neredeyse daima bu durumlardan herhangi birine maruz kalmanızdan kaynaklanır.
• Korkunuz veya kaygınız, söz konusu durumların tehlikesiyle orantısız şekilde büyüktür.
• Genelde bu durumlardan uzak durmaya çalışabilir, yanınızda bir refakatçiye ihtiyaç duyabilir veya son derece sıkıntılı ve stresli bir şekilde duruma katlanabilirsiniz.
• Korku, endişe veya kaçınma yüzünden yaşamınızdaki sosyal durumlar, iş veya diğer alanlarda önemli sıkıntılar ve problemler yaşayabilirsiniz.
• Bu fobi ve bu durumlardan kaçınma haliniz genellikle altı ay veya daha fazla devam eder.

Panik atak ve agorafobi ilişkisi

Bazı insanlarda panik atak ve agorafobi beraber bulunabilir. Panik atak, aniden gelişen ve birkaç dakika içinde zirveye ulaşan yoğun bir korku ve bunun yolaçtığı bir kısım fiziksel belirtileri ortaya çıkaran bir anksiyete bozukluğudur. Kontrolü tamamen kaybettiğinizi, kalp krizi geçirdiğinizi hatta ölmek üzere olduğunuzu düşünebilirsiniz.

Tekrar bir panik atak geçirme korkusu, daha önceki benzer koşullardan ve ortamlardan kaçınmayı doğurabilir.

Panik atağın bazı belirtileri ve semptomları şunlardır:

• Çarpıntı, yüksek nabız
• Nefes almada güçlük ve boğulma hissi
• Göğüs ağrısı veya kalp sıkışması
• Baş dönmesi hali
• Titreme, uyuşma veya karıncalanma hissi
• Aşırı terleme
• Ani kızarma veya üşüme
• Mide bulantısı veya ishal
• Kontrolü kaybetme hissi
• Ölüm korkusu

Agorafobi için ne zaman yardım aranmalı?

Agorafobi sosyalleşmenizi, çalışmanızı, önemli toplantı ve etkinliklere katılmanızı hatta günlük sıradan işlerinizi yapmanızı engelleyecek şekilde hayatınızı zorlaştırabilir.

Agorafobinin dünyanızı küçültmesine, hayatınızı karartmasına izin vermeyin. Yukarıda listelenen belirtilerden veya semptomlardan şikayetçiyseniz doktorunuzla görüşün.

Agorafobinin sebepleri nelerdir?

Biyoloji –sağlık koşulları ve genetik dahil olmak üzere– mizaç, çevresel stres ve öğrenme deneyimleri hep birlikte agorafobinin gelişiminde rol oynayabilir.

Agorafobide risk faktörleri

Agorafobi zaman zaman çocuklukta başlayabilmekle beraber, genellikle geç gençlik veya erken yetişkinlik döneminde –özellikle 35 yaşından önce– ve bazen de ileriki yaşlarda ortaya çıkabilmektedir. Kadınlarda agorafobinin görülme sıklığı erkeklere göre daha fazladır. Agorafobideki risk faktörleri şöyle sıralanabilir:

• Panik atak veya başka fobiler
• Panik atağa karşı aşırı korku ve kaçınma dürtüsünün gelişmesi
• İstismar, taciz, tecavüz veya bir yakının kaybı gibi stresli olaylar
• Endişeli veya sinirli/heyecanlı bir mizaca sahip olmak
• Aranızda kan bağı olan herhangi bir yakınınızda agorafobi olması gibi genetik faktörler olarak sıralanabilir.

Agorafobide komplikasyonlar

Agorafobi çok ciddi bir şekilde günlük yaşantınızı etkileyebilir. Eğer agorafobi çok ileri boyutlardaysa, evinizden dahi çıkamayabilirsiniz. Tedavi uygulanmadığı zaman, yıllar boyu eve hapsolma durumunda kalabilirsiniz. Ailenizi ve arkadaşlarınızı ziyaret edemeyebilir, okula veya işe gidemeyebilir, günlük normal aktivitelerde dahi rol alamayabilirsiniz. Yardıma muhtaç bir şekilde başkalarına bağımlı kalabilirsiniz.

Agorafobi bazen aşağıda listelenen durumlara yol açabilir, bazen de bu durumlarla bağıntılı olabilir:

• Depresyon
• Alkol veya madde bağımlılığı
• Kişilik bozukluğu veya diğer anksiyete bozuklukları da dahil olmak üzere başka ruh ve sinir hastalıkları

Önleyici Tedbirler

Agorafobiyi önleyici kesin bir yol veya yöntem bulunmamaktadır. Ancak korktuğunuz durumlardan daha fazla kaçındığınız zaman agorafobi de ilerlemektedir. Bulunduğunuz bazı ortamlardan kaygılanmaya, hatta hafif derecede korkmaya başladığınızı hissederseniz, korku sizi tamamen esir almadan önce söz konusu yerlere tekrar tekrar gitmeyi deneyin. Eğer tek başınıza bunu yapmakta zorlanırsanız, bir aile bireyinden veya bir arkadaşınızdan sizinle beraber gelmesini rica edin; veya profesyonel yardım almaya çalışın.

Eğer gittiğiniz yerlerde anksiyete veya panik atak gibi durumlar ortaya çıkıyorsa acil olarak tedaviye başlayın.

Semptomların daha da şiddetlenmemesi için tedaviye erken başlanması çok önemlidir. Pek çok ruh ve sinir hastalığı gibi, anksiyetede de, geç kalındığı zaman tedavi çok zor olabilmektedir.

Agorafobi tedavisi nasıl olur?

Agorafobi tedavisi genellikle ilaç destekli psikoterapi ile gerçekleşmektedir. Tedavi zaman alabilir fakat, tedavi daha iyi olmanıza yardımcı olabilir.

Agorafobi tedavisinde psikoterapi

Psikoterapi bir psikiyatrist yardımıyla belirli hedefler koymayı ve anksiyete semptomlarınızı azaltıcı bir kısım pratik becerinin öğrenilmesini içerir. Bilişsel davranışçı terapi (cognitive behavioral therapy. ing) agorafobi vb. anksiyete bozukluklarına karşı en etkili psikoterapi yöntemlerinden biridir.

Genellikle kısa dönemli bir tedavi yöntemi olan bilişsel davranışçı terapi, anksiyetinizin üstesinden gelmenize yarayacak, endişelerinize meydan okumanıza (korkularınızla yüzleşmenize) ve anksiyete sebebiyle kaçındığınız aktivitelere geri dönmenize olanak sağlıyacak bazı becireler kazanmanıza odaklanır. Bu süreç boyunca, peşisıra atılan ve birbirinin üzerine inşa edilen başarılı adımlar sonucunda semptomlarda iyileşme gözlenecektir.

Bu esnada;

Panik atak veya benzeri semptomları hangi faktörlerin tetiklediğini, nelerin bu semptomları daha da kötü hale getirdiğini

Anksiyete semptomlarının nasıl üstesinden gelebileceğinizi

Sosyal ortamlarda sizi rahatsız eden bir kısım durumlar gibi korkularınızla ne şekilde yüzleşebileceğinizi

Anksiyete yol açan durumlarda, semptomlarla başa çıkmaya başladığınızda, anksiyetinizin de dereceli bir şekilde azaldığını

Duyarsızlaştırma da denilen maruz bırakma terapisi yöntemiyle istenmeyen ve sağlıksız bir kısım davranışlarınızı nasıl değiştirebileceğinizi ve böylece korku ve anksiyeteye yol açan ortam ve durumlarla sakin bir şekilde nasıl yüzleşebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer evden ayrılmakta zorlanıyorsanız, hatta daha önce bahsedildiği gibi bir nevi eve hapsolma durumu yaşıyorsanız, bir terapiste nasıl gidebileceğinizi merak edebilirsiniz. Agorafobiyle uğraşan terapistler bu durumun ziyadesiyle farkındadırlar.

Eğer agorafobi nedeniyle eve hapsolma durumu yaşıyorsanız, en azından tedavinin başında size alternatif sunabilecek bir terapist aramınız gerekebilir. Terapist ilk görüşmeyi evinizde veya sizin kendinizi güvende hissedebileceğiniz herhangi bir mekanda yapmayı teklif edebilir. Bir kısım terapistler de telefon, e-posta veya bilgisayar/internet üzerinden görüşmeyi teklif edebilir.

Eğer agorafobi yardım almanızı engelleyecek derecede ilerlemişse, anksiyete tedavisinde uzmanlaşmış bir hastanede tedavi görmeniz gerekli olabilir.

Terapistle olan randevunuza güvenebileceğiniz ve gerektiğinde yardımcı olabilecek bir yakınınız veya arkadaşınızla gitmek de faydalı olabilir.

Agorafobi tedavisinde ilaç kullanılması

Agorafobinin tedavisinde genel olarak bazı antidepresanlar ve bazen de sınırlı bir şekilde olmak kaydıyla antianksiyete ilaçları kullanılabilir. Genel olarak antidepresanlar agorafobinin tedavisinde antianksiyete ilaçlarından daha etkilidir.

• Antidepresanlar: Selektif Serotonin Gerialım İnhibitörleri (SSGİ, ing SSRIs) de denilen bir kısım antidepresanlar –fluoksetin (Prozac) ve sertralin (Zoloft) gibi– agorafobinin ve beraberinde ortaya çıkmış olan panik atağın tedavisinde kullanılmaktadır.

• Antianksiyete ilaçları: Benzodiazepin de denilen antianksiyete ilaçları, çok istisnai durumlarda doktorunuz tarafından geçici olarak anksiyete semptomlarının ortadan kalkması için önerilebilen sakinleştiricilerdir. Benzodiazepinler sadece ani ve şiddetli anksiyetinin kısa dönemli tedavisi amacıyla kullanılır. Alışkanlık, hatta bağımlılık yapma potansiyeli olduğu için, alkol veya madde bağımlılığı olanlarda veya söz konusu semptomlardan uzun süredir şikayetçi olanlarda kullanılması tavsiye edilmez.

İlaçların semptomlara karşı etkili olması bazen haftalar sürebilmektedir. Sizin için en ideal olanı bulmak için farklı ilaçlar denemeniz de gerekebilir.

Antidepresan tedavisine başlanılmasının da bitirilmesinin de rahatsız edici bazı fizyolojik belirtileri, hatta panik atak semptomları gibi bir kısım yan etkileri olabilmektedir. Bu sebeple tedavi sürecince kullanılan dozlar aşamalı olarak azaltılmalı veya arttırılmalıdır.

Agorafobi tedavisinde alternatif tıp

Bir kısım diyetler ve bazı bitkisel ilaçlar sakinleştiri ve antianksiyete özelliklere sahip olma iddiasındadır. Agorafobi için bunlardan herhangi birini kullanmadan önce doktorunuza danışınız. Bu tip ilaçlara her ne kadar reçetesiz olarak ulaşmak mümkün olsa da, bunların sağlık açısından riskli bazı yönlerinin olduğu da yadsınamaz bir gerçektir.
Örneğin, kava kava olarak da bilinen bitkisel kökenli kava, anksiyete tedavisinde umut verici bir alternatif olarak görünmüştü. Fakat çok kısa dönemli kullanımlarda bile karaciğere ciddi manada zarar verdiği vakalar rapor edildi. Amerikan Gıda ve İlaç İdaresi tarafından (FDA) çeşitli uyarılar yapılmasına rağmen kullanımı yasaklanmadı. Kava üzerine daha esaslı incelemeler yapılıncaya kadar; özellikle de karaciğerinizde herhangi bir problem varsa veya karaciğeri etkileyen ilaç kullanıyorsanız, kava içeren ürünleri kullanmamanız daha iyi olabilir.

Başa çıkma ve destek

Agorafobiyle yaşamak hayatı zorlaştırabilir. Profesyonel tedavi, bu durumun üstesinden gelmenize ya da etkili bir şekilde bu durumu yönetmenize yardımcı olabilir, böylece korkularınızın esiri olmaktan kurtulabilirsiniz.

Agorafobiyle baş etmek ve kendinize daha iyi bakmak için bu adımları atabilirsiniz:

• Tedavi planını harfiyen uygulayın: Tavsiye edildiği şekilde verilen ilaçları kullanın. Takip amaçlı randevularınızı aksatmayın. Psikoterapistinizle düzenli bir şekilde iletişim kurmaya çalışın. Özellikle tavsiye edilen ilaçların kullanılmasında ve bir kısım pratik becerilerin kazanılmasında istikrar büyük bir fark yaratabilir.

• Sizi kaygılandıran veya korkutan durumlardan kaçınmamaya çalışın: Anksiyete durumlarını tetikleyen veya kendinizi rahat hissedemediğiniz durumlarda veya ortamlarda bulunmak zor olabilir. Ancak bu tip durum veya ortamlarda gittikçe artan bir sıklıkta bulunmak bu etkiyi azaltacaktır. Aileniz arkadaşlarınız ve terapistiniz bu durumlarda size yardımcı olabilirler.

• Kendinizi sakinleştirme tekniklerini ve becerilerini öğrenin: Terapistinizin de yardımıyla, kendinizi ne şekilde sakinleştirebileceğinizi ve rahatlatabileceğinizi öğrenebilirsiniz. Meditasyon, yoga, vizüalizasyon (imgeleme) yardımcı olabilecek basit rahatlama tekniklerinden bazılarıdır. Bu gibi teknikleri öncelikle kendinizi iyi hissettiğiniz zamanlarda egzersiz şeklinde, daha sonra ise stresli durumlarda tam anlamıyla uygulamaya koyabilirsiniz.

• Alkol ve rekreasyonel ilaç kullanımından kaçının: Ayrıca kafein tüketimini sınırlandırın veya sonlandırın. Bu gibi maddeler panik atak veya anksiyete semptomlarınızı kötüleştirebilir.

• Kendinize iyi bakın: Düzenli uykuya, günlük düzenli fiziksel aktivitelere ve yeterince meyve ve sebze içeren sağlıklı bir diyet uygulamaya özen gösterin.

• Bir destek grubuna katılın: Anksiyete bozuklukları gibi benzer semptomlardan muzdarip insanların bir araya gelmesiyle oluşan destek grupları bu tip insanlarla iletişime geçmenize ve başkalarının tecrübelerinden de faydalanmanıza olanak sağlayacaktır.

Agorafobi için randevunuza hazırlık

Agorafobiniz varsa, doktora gitmekten fazlasıyla çekiniyor veya utanıyor olabilirsiniz. Bu sebeple doktorunuzla veya bir psikiyatristle yapacağınız ilk görüşmeyi telefonla yapmanız veya bir yakınınızla beraber bu randevuya gitmeniz faydalı olabilir.

Ne yapabilirsiniz?

Randevunuza hazırlanmak amacıyla şöyle bir liste yapmanız faydalı olacaktır:

Şikayetçi olduğunuz semptomlar, ve ne zamandır bu semptomların mevcut olduğu

Yapmaktan vazgeçtiğiniz hatta kaçındığınız aktiviteler; söz konusu durum dolayısıyla ve semptomlar ortaya çıktıktan sonra

Çok önemli hatta kritik kişisel bilgiler; özellikle de semptomlarınızın başladığı evrede yoğun stres yaşamanıza sebep olabilecek potansiyele sahip olaylar, hayatınızdaki önemli değişiklikler

Kişisel sağlık bilgileriniz; diğer fiziksel veya mental sağlık durumları vb hakkında

İlaç geçmişi; bitkisel ilaçlar, vitaminler ve diğer gıda takviyeleri dahil olmak üzere, kullanılan doz bilgileriyle beraber

Doktorunuza sorabileceğiniz sorular; doktorunzula yapacağınız görüşmeden en iyi şekilde faydalanabilmek amacıyla

Doktorunuza sorabileceğiniz bazı sorular:

• Tahmininizce mevcut semptomlarımın sebebi ne olabilir?
• Bu semptomların başka sebepleri olabilir mi?
• Hastalığımın tanısını nasıl belirleyeceksiniz?
• Mevcut durumum geçici olabilir mi yoksa kronik bir durum mudur?
• Ne tip bir tedavi öneriyorsunuz?
• Başka sağlık sorunlarım da var. Hepsinin üstesinden nasıl gelebilirim?
• Tavsiye ettiğiniz ilaçların olası yan etkileri nelerdir?
• İlaç alma dışında başka seçeneklerimiz var mı?
• Semptomlarımda bir iyileşme ne zaman söz konusu olabilir?
• Bir psikaytriste danışmalı mıyım?
• Tavsiye edebileceğiniz herhangi bir web sitesi veya şu an alabileceğim broşür vb yazılı materyaliniz mevcut mu?
• Doktorunuza başka sorularınız varsa çekinmeden sorabilirsiniz.

Doktorunuzdan beklentileriniz neler olmalı?

Doktorunuz size bir kısım sorular soracaktır. Zaman kazanmak ve önemli olduğunu düşündünüz noktalara odaklanabilmek açısından hazırlıklı olmanız faydalı olacaktır. Doktorunuz size şu gibi sorular yöneltebilir:

Şikayetleriniz nelerdir?

Bu şikayetler ilk ne zaman başladı?

Bu şikayetleri ne zaman, ne gibi durumlarda ortaya çıkmaktadır?

Semptomlarınızın şiddetlenmesine veya hafiflemesine sebep olan herhangi bir şey veya durum söz konusu mudur?

Semptomlarınızı tetiklemesinden dolayı kaçındığınız herhangi bir durum veya ortam var mıdır?

Bu semptomlar sizin ve yakınlarınızın hayatını ne şekilde etkiliyor?

Daha önce herhangi bir fizyolojik hastalık tanısı konuldu mu?

Daha önce herhangi bir mental hastalık veya bozukluk sebebiyle tedavi gördünüz mü? Eğer gördüyseniz, en çok hangi tedavi yöntemi faydalı oldu?

Hiç kendinize zarar verme isteğiniz oldu mu?

Alkol veya rekreasyonel ilaç kullanıyor musunuz?

Agorafobi ile ilgili düşüncelerinizi yorum kısmından paylaşırsanız memnun oluruz.